Trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, chính sách thuế quan mạnh tay và khó lường của ông có thể gây ra những thay đổi lớn trong nền kinh tế toàn cầu, đe dọa vị thế của đồng USD như đồng tiền dự trữ hàng đầu thế giới.
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã thể hiện xu hướng bảo hộ cứng rắn: chiến tranh thương mại với Trung Quốc, áp thuế lên thép và nhôm, và gây áp lực lên các đồng minh về vấn đề thương mại. Sang nhiệm kỳ thứ hai, giọng điệu của Trump càng quyết liệt hơn, với việc tăng cường các rào cản thuế quan. Điều này có thể khiến thế giới đánh giá lại vai trò của Mỹ trong thương mại và hệ thống tài chính toàn cầu.
Thuế quan mạnh tay thúc đẩy phi đô-la hóa
Khi thuế quan cao và bất ổn kinh tế gia tăng, các quốc gia khác sẽ tìm cách giảm phụ thuộc vào thị trường và đồng tiền Mỹ. Kết quả là, các thỏa thuận thương mại song phương và đa phương sử dụng tiền tệ quốc gia sẽ được đẩy mạnh, loại bỏ đồng USD.
Dù đồng USD vẫn chiếm vị trí dẫn đầu trong thương mại tài chính toàn cầu (khoảng 49% theo SWIFT), tỷ trọng này đã giảm mạnh trong những tuần gần đây do nhu cầu đối với các đồng tiền giảm, một phần vì chính sách áp thuế của Trump và chính quyền của ông. Điều này có thể nhanh chóng làm giảm tỷ trọng của đồng USD trong các giao dịch quốc tế.
Đồng thời, tỷ trọng của đồng nhân dân tệ Trung Quốc đang tăng đều, đặc biệt trong thương mại giữa các nước châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Theo dữ liệu sơ bộ, tỷ trọng của đồng USD trong hệ thống toàn cầu đã giảm mạnh sau khi thuế quan được áp dụng vào đầu tháng 4/2025 (xuống còn 42-45%), trong khi tỷ trọng của đồng nhân dân tệ tăng lên 5-6%. Vì lý do này, chỉ số USD đã giảm mạnh trong tháng 4/2025, rơi xuống dưới 100 do nhu cầu đối với đồng tiền này sụt giảm.
Chiến lược “Đe dọa để thỏa thuận” của Trump và rủi ro của nó
Trump kỳ vọng rằng bằng cách đe dọa áp thuế mới, ông sẽ buộc các đối tác phải nhượng bộ và đạt được thỏa thuận. Theo logic của ông, bất kỳ quốc gia nào cũng muốn giao thương với Mỹ, nên các mối đe dọa sẽ khiến họ tìm cách thỏa hiệp.
Tuy nhiên, đây có thể là một sai lầm chiến lược. Các quốc gia châu Á đã bắt đầu kích hoạt các liên minh thương mại của riêng mình: cuộc họp gần đây giữa đại diện Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản cho thấy họ sẵn sàng tăng cường hợp tác khu vực mà không phụ thuộc vào Washington. Nếu Mỹ tiếp tục sử dụng lá bài thuế quan, các đối tác có thể chọn không nhập hàng hóa Mỹ, từ điện thoại thông minh đến ô tô.
Thế giới có thể thích nghi mà không cần iPhone hay Chevrolet, chuyển sang các thương hiệu thay thế có chất lượng tương đương và giá thấp hơn. Kết quả là, người tiêu dùng Mỹ sẽ chịu thiệt: các nhà sản xuất sẽ tăng giá trong nước để bù đắp cho việc mất thị trường xuất khẩu, khiến giá cả hàng hóa tăng và người dân Mỹ phải chi trả nhiều hơn do chi phí lao động và nguyên liệu đắt đỏ.
Gia tăng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc
Một trong những yếu tố rủi ro chính là cuộc đối đầu thương mại ngày càng sâu sắc giữa Mỹ và Trung Quốc. Các lệnh trừng phạt mới, chiến tranh thuế quan và hạn chế đầu tư có thể làm chậm đáng kể tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Theo ước tính của IMF, nếu xảy ra một cuộc chiến thương mại quy mô lớn giữa Mỹ và Trung Quốc, GDP toàn cầu có thể mất tới 0,8% mỗi năm, và thương mại toàn cầu sẽ giảm 2-3%. Sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, bất ổn chính trị gia tăng và chi phí giao dịch cao hơn sẽ dẫn đến sự suy giảm tăng trưởng dài hạn ở cả các nền kinh tế phát triển và đang phát triển.
Cơ hội cho BRICS và đồng Nhân dân tệ (RMB)
Nhóm BRICS đã trở thành một lực lượng chính trị lớn trong hai thập kỷ qua, với mục tiêu tạo đối trọng với ảnh hưởng của phương Tây trong các tổ chức toàn cầu. Tính đến tháng 4/2025, BRICS đã bao gồm 10 quốc gia.
Các quốc gia thành viên BRICS tính đến tháng 4/2025:
- Brazil
- Trung Quốc
- Ai Cập
- Ethiopia
- Ấn Độ
- Iran
- Russia
- Indonesia
- Nam Phi
- Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất
Các quốc gia BRICS trên bản đồ:
Tại hội nghị thượng đỉnh BRICS năm 2023 ở Nam Phi, BRICS đã công bố kết nạp Ả Rập Xê Út, Iran, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Ai Cập, Ethiopia và Argentina làm thành viên mới. Tuy nhiên, ngay sau khi trở thành tổng thống Argentina, Javier Milei tuyên bố nước này sẽ không gia nhập tổ chức, trong khi các quốc gia khác trở thành thành viên vào năm 2024. Ả Rập Xê Út vẫn chưa chính thức gia nhập BRICS. Indonesia đã tham gia với tư cách thành viên đầy đủ vào ngày 6/1/2025. (Tên gọi không chính thức BRICS+ đôi khi được dùng để chỉ sự mở rộng của tổ chức.) Việc mở rộng vào năm 2023 cho thấy tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của BRICS, nhưng cũng mang đến những bất đồng mới về các vấn đề như cuộc xâm lược Ukraine của Nga.
Trong bối cảnh này, các quốc gia BRICS+ đang tích cực xây dựng các cơ chế tài chính thay thế:
- Mở rộng sử dụng tiền tệ quốc gia trong thương mại nội khối.
- Phát triển các hệ thống thanh toán thay thế.
- Đề xuất phát hành một đồng tiền thanh toán chung cho các nước BRICS+.
Trung Quốc, đặc biệt, đang tích cực quảng bá đồng nhân dân tệ thông qua sáng kiến “Vành đai và Con đường”, mở rộng phạm vi lưu hành của đồng yuan ở các khu vực đang phát triển.
Hệ quả đối với Mỹ và nền kinh tế toàn cầu
Việc đồng USD mất đi vị thế đồng tiền không thể thay thế sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho Mỹ:
- Nhu cầu đối với trái phiếu kho bạc Mỹ giảm sẽ đẩy lợi suất tăng, làm gia tăng gánh nặng cho ngân sách Mỹ.
- Các hệ thống thanh toán thay thế sẽ cho phép né tránh thanh toán bằng USD.
- Đồng USD yếu hơn sẽ khiến hàng nhập khẩu đắt đỏ hơn, làm tăng lạm phát trong nước
Nền kinh tế thế giới sẽ trở nên phân mảnh hơn, làm tăng chi phí, giảm hiệu quả thương mại toàn cầu và khiến thị trường quốc tế biến động mạnh hơn.
Cán cân quyền lực đang thay đổi
Trong nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump, các chính sách thuế quan quyết liệt và chiến tranh thương mại leo thang có thể gây ra những thay đổi sâu sắc trong cấu trúc tài chính toàn cầu. Quá trình phi đô-la hóa, sự mạnh lên của đồng nhân dân tệ, và sự hình thành các khối tiền tệ khu vực sẽ làm thay đổi cán cân quyền lực. Lịch sử cho thấy những sai lầm trong nước có thể làm suy yếu vị thế của một đồng tiền – và chính sách bảo hộ của Trump có thể là một sai lầm như vậy, để lại dấu ấn lâu dài cho nền kinh tế toàn cầu.